Amipli Dizanteri Nasıl Bulaşır

Yalnız tropikal ülkelerde görülen K öbür dizanterilerden farklı olarak amipli dizanteri ılıman iklim kuşağında daha yaygmdır. Temelde hemen her yere uyum sağlayabilen özellikte bir hastalıktır. Petersburglu F. Losch‘un 1875′te bu hastalığa yol açan Entamoeba his-tolytica adlı asalağı bulmasından bu yana amipli dizanterinin dünyanın her bölgesinde ortaya çıkabildiği belirlenmiştir. Hatta Losch‘un ayrıştırmayı başardığı asalak, Rusya‘nın soğuk kuzey kentlerinden Arhangelsk‘te ortaya çıkmıştı.Amipli dizanteri dünyada en az 500 milyon kişiyi ilgilendiren, dolayısıyla da en yaygın asalak kökenli bağırsak hastalığıdır. Tropik iklimlerde yaşayan insanların yüzde 20‘sini, Avrupa ve ABD‘de yaşayanların ise yüzde 3′ten azım etkiler. Bu noktada enfeksiyon ve hastalık kavramları arasında bir ayrım yapmak gerekir; enfeksiyonu taşımakla hastalık belirtileri vermek birbirinden farklıdır. Çevre temizlik koşullarının etkisiyle tropikal ülkelerde asalağı taşıyan nüfusun yüzde l‘i ile 20‘si arasında değişen bir bölümünde hastalık belirtilerine rastlanır. Oysa bu oran Avrupa‘da yüz binde l‘dir. Geri kalan “sağlıklı” görünümlü insanlar asalağın kistlerini taşır ve enfeksiyonun gerçek kaynağını oluştururlar. Bulaşma ağız-dışkı yoluyla, yani taşıyıcıların dışkısıyla kirlenmiş suların içilmesi, meyve ve sebzelerin yenmesiyle gerçekleşir. İnsandan insana doğrudan bulaşma çok ender görülür. Gelişmekte olan ülkelerde sık rastlanan kötü çevresel temizlik ve sağlık koşulları bulaşmada Önemli rol oynar, ingiliz araştırmacıların “5 F” olarak nitelediği bulaşma etkenleri dışkı, (faeces), parmaklar ifingers), besinler (food), karasinekler (flies) ve kirli eşyadır (fomites). Tropik kuşağın sıcak-nemli iklimi, asalak kistlerinin daha uzun yaşamasım sağlayarak hastalığın yayılmasını kolaylaştırır.

NEDENLERİ

Entamoeba histolytica insanların sindirim sisteminde hastalık yapan tek amip türüdür. Bağlrsak duvarına yerleşerek yüzeysel ya da derin yaralar açar. Asalak bazen bağırsak duvarım delerek karaciğere ve bağırsak dışı başka organlara da ulaşabilir. Asalağın iki evresi vardır. Bunların biri asalağın beslenip büyüdüğü ve çoğaldığı etkinlik evresidir. Öbürü ise etkinliğe uygun olmayan koşullarda çevresinde bir kist oluşturduğu kistli evredir; asalak kistli evrede ise bir konaktan öbürüne geçer. Etkin çoğalma evresindeki (trofozo-it) asalak, dokularda ve sulu dışkıda bulunur. Kanla beslenen bu asalaktan yalnızca daha küçük olmasıyla ayırt edilebilen E. hartmanni ise bağırsakta hastalık yapmadan (saprofit olarak) yaşar. Körbağrrsak ya da çıkan kalınbağırsak duvarına yapışarak buradaki besin artıklarıyla beslenir. Bağırsak içeriğiyle birlikte kalınbağırsağın son bölümlerine sürüklendiğinde tıpkı E. histolytica gibi daha zor yaşam koşullarına dayanabilmek için kistli hale dönüşür ve bu biçimde dışkıyla atılır. Kistler dış ortamda uzun süre yaşayabilir. Ağız yoluyla başka bir organizmaya girince yeni konağm bağırsağında bir kez daha etkinlik evresine girerler. Hastalık yapıcı döngünün neden her insanda tamamlanmadığı, henüz bilinmemektedir. Ama bu döngü tamamlanınca asalak ürettiği enzimlerle bağırsak duvarını yıkıma uğratır; hatta bazı olgularda duvar engelini de aşar. Bağırsak enfeksiyonu yapan tek amip türü olan Entamoeba histolytica bağırsak duvarını delerek başta karaciğer olmak üzere öbür iç organlara da yerleşebilir. Amipler bağırsak mukozasının altında ürer ve bağırsak duvarında “gömlek i düğmesini” andıran yaraların (ülser) { oluşmasına yol açar. Bu yaralar küçük ama derindir. Bazı durumlarda doku j ölümü derinleşerek bağırsak duvarının 1 delinmesine, karın zan apselerine ve kanamalara yol açar. Bazı olgularda ise bu yaraların içi onarım dokusuyla (gra-nülasyon dokusu) dolarak ameborn denen tümöre benzer düğümcükler oluşturur. Bağırsak duvarındaki yaralar genellikle kapanır, arna zamanla bağırsakta kalıcı bir darlık gelişebilir. Bazı olgularda ise trofozoitler sindirim sisteminin ana toplardamarı olan kapı toplardamarı yoluyla karaciğere ulaşır. Amiplerin kalınbağırsak mukozasına yerleşmeleri çeşitli biçimlerde sonuçlanabilir.

• Amipler tümüyle dışarı atılabilir.
• Küçük yaralar yapan, ama belirti vermeyen enfeksiyona yol açabilirler (bu durumda kişi hastalığın taşıyıcısıdır).
• Belini veren büyük yaralar yapabilirler (amipli dizanteri).
• Kapı toplardamarı yoluyla karaciğere ulaşabilirler (hepatit ya da karaciğer apsesi).

NASIL BULAŞIR?

Amip, sağlıklı bireylere hasta ya da taşıyıcı insanlardan bulaşır. Maymun ve köpeğin de hastalığı bulaştırdığı bilinmektedir. Kistli dışkıyla kirlenmiş yiyecek ve İçecekler en önemli bulaşma yoludur. İnsan dışkısının toprak gübresi olarak kullanıldığı bölgelerde sebzeler hastalığın bulaşmasında önemli rol oynar. Su kaynaklannın kirlenmesi ve sineklerin kistleri besinlere bulaştırması da hastalığın yayılmasına yol açar. Trofozoitler dış ortamda hızla öldüğünden akut amipli dizanteri olguları önemli bir tehlike yaratmaz. Ama iyileşme dönemindeki hastaların ve taşıyıcıların dışkılarında bulunan kistler dış ortamda uzun süre yaşayabilir ve hastalığı yayar.