Şerbetçi Otu Yetiştiriciliği

YETİŞTİRME:

Ülkemizde sadece Bilecik İlinde yetiştirildiğinden İlimize özgü karakteristik üründür.

a- a- İklim istekleri: Yıllık ortalama 7,5-8,5 oC sıcaklıklar en ideal olanıdır. (Bilecik'te ortalama 12-13 C dir.) Şerbetçiotu bol güneş isteyen bir bitkidir. Yağış isteği 500-800 mm dir. Özellikle mayıs ayında suya ihtiyacı fazladır. Mayıs ve Ağustos aylarında yeterli yağış olmazsa sulama yapılması gerekir. Su isteğinin fazla olmasının sebebi, habitusunun çok gelişmiş olması, yapraklarının fazla oluşu nedeniyle evapotranspirasyonla fazla su kaybetmesidir. Bilecik ilinde Mayıs ve Ağustos aylarında sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır.
b- b- Toprak isteği : En iyi şerbetçiotu toprağı derin yapılı biraz kireç kumlu- tınlı topraklardır. En kaliteli ürün kumlu topraklarla elde edilir, fakat verim düşer.
c- c- Toprak hazırlama ve dikim :Sonbaharda yapılan derin sürümü ve gerekli gübrelemelerle hazırlanan tesis toprağı üzerinde dikim çukurları açılır. Çok boylanan çeşitlerde ve kuvvetli topraklarda bitkiler arası mesafe geniş bırakılır. Çukurlar 60-70 cm. genişlik ve derinlikte açılır. 3-8 yaşlı bitkilerden alınan çelikler (pençeler ) İlkbaharda hemen dikilir. Dikim Mart ayının başında başlar, çeliklerin uyanıp sürmesiyle son bulur. Çeşitlere göre değişmekle beraber 1 dekara 300-500 pençe gerekmektedir. Bahçe tesisinde sıra arası 100-160 sıra üzeri 100-160 cm. alınmaktadır. Erkenci çeşitlerde (Brewers Gold) dekara 500 çelik kullanılır.
Çelikler üzerlerindeki gözlere zarar vermeden düzgün olarak dikildikten sonra yağmur sularının göllenip zarar vermemesi için çeliğin üst tarafı hafif kubbe yapılır. Çukurların belli olması için de kuzey taraflarına birer işaret kazığı dikilerek dikim işi tamamlanır.
d- d- Direklerin dikilmesi : Şerbetçiotu ziraatinde en önemli unsur;direklerdir. Sarmaşıkgiller familyasından olan bitki 12 m'ye kadar boylanabilir. Verim ve kalite bakımından direklerin boyları çok önemlidir. Çiftçi şartlarında 2,5-3 m.lik ve düzgün olmayan direklerle yapılan şerbetçiotu tarımında vegetatif aksam çok fazla olmasına rağmen kozalaklar yeterli güneş ışığı olmadığından gelişememektedir. Bunlardan elde edilen hammadde de kalitesiz olmaktadır.
e-Bakımı :Şerbetçiotu bahçelerinde; sıra araları Sonbahar ve İlkbaharda, hayvan pullukları veya bahçe traktörleri ile yüzeysel sürülerek yapılır. Sıra üzerleri ise çaba ile kazılarak boğaz doldurması yapılır. Çapa işlemi her ulamadan sonra kaymak kırmak ve yabancı otları yok etmek için tekrarlanır.
Mart-Nisan aylarında ocaklar açılarak gövde budaması yapılır. Yeni tesislerde bitkinin kuvvetlenmesi için İlk üç sene gövde budaması yapılmaz.

Şerbetçiotu sürgünlerinin, zamanında ipe sardırılması gelişmeyi ve verimi arttırır. İpe sarılmış sürgünler üzerinde faydasız filizler budanarak ima edilir. Filiz budama Haziran ayında çiçekten önce yapılır. Budama işlemi kozalaktaki randımanı arttırır.
f- Sulama : İyi bir ürün alabilmek için Şerbetçiotunu sulamak gerekir.
Sulama en az % 50 ürün artışı sağlamaktadır. Susuz şartlarda dekara 254 kg ürün alınırken l5 gün aralıklarla sulamada dekara verim 370 kg'a çıkmaktadır.
Tavsiye edebileceğimiz sistem; bir sezonda 3-4 defa sulamaktadır. Sulama, ark usulü salma yapılır.

HASAT:

Bilecik İlinde Şerbetçiotu Temmuz sonu ile Ağustos aylarında hasat olgunluğuna ulaşır. Hasat süresi Eylül ayına kadar sürer.
Kaliteli bir ürün alabilmek için kozalardaki LUPULİN maddesinin en az fazla ve en iyi olduğu zaman toplanması gerekir. Bu anda kozalağın rengi yeşilden açık sarıya dönünce olgunlaşır. Ülkemizde hasatın tamamı, 1996 yılına kadar elle yapılmaktaydı. Bu yıldan başlıyarak hasat, Tarbes A.Ş. tarafından ithal edilen makine ile yapılmaya başlanmıştır.
Elle hasatta bir kişi günde 20- 35 kg arasında şerbetçiotu kozalağı toplayabilir. Bu da işçilik maliyetlerini yükseltmektedir. Tellere çıkmış olgun bitki buralardan kesilerek toprağa indirilir ve kozalaklara toplanır. Çiftçi tarafından toplanan şerbetçiotu kozalakları alım kampanyası süresince kurutma fabrikalarına getirilerek teslim edilir.

TÜRKİYE; DE ŞERBETÇİOTU ÜRETİMİ VE PAZAR DURUMU

1.GENEL TANITIMI :
Dünyada üretilen şerbetçiotunun tamamı, bira sanayiinde bira mayası olarak kullanılmaktadır. İstatistik bilgilere girmeyecek kadar çok az miktarının ilaç sanayiinde kullanıldığı bilinmektedir.
Türkiye;de sadece, Bilecik İlimizin belirli bölge1erinde üretimi yapılan şerbetçiotu, çok yıllık bir bitkidir, yalnız dişi çiçeklerinden (koza) faydalanılan bu bitki yöremiz üreticileri için büyük bir gelir kaynağıdır. Buğday, arpa ve ayçiçeği üretiminden başka hiçbir tarla bitkisinin yetiştirilmediği bölgede şerbetçiotu küçük aile işletmeciliği olarak yapılmaktadır.Her ailede 5 kişi olduğunu düşünecek olursak, 1069 sözleşmeli çiftçisi bulunduğundan 5345 kişiye 5 ay süreyle, iş istihdamı sağlıyor demektir. Ayrıca, aile iş gücünün yeterli gelmediği zamanlarda, diğer kişilerden faydalanılarak onlara iş olanağı sağlaması büyük boyutlara ulaşan işsizlik problemine pozitif yönde yardımcı olmaktadır.

2.TÜRKİYE ;DE ŞERBETÇİOTU ALICI KURULUŞLARI

İlimizde şerbetçiotu üretimi sözleşmeli çiftçi modeli uygulanarak üç kuruluş tarafından yürütülmektedir. Bu üç kuruluş yaş şerbetçiotunu satın aldıktan sonra, kurutup pazarlamaktadırlar. Bu kuruluşlardan Tarbes A.Ş , Efes Pilsen Bira Grubuna, Ot - Gül Kooperatifi Tuborg bira fabrikasına satmaktaydı. Tekel ise, son üç yılda bünyesinde bulunan bira fabrikalarının satılışından olayı kuru şerbetçiotu ihtiyacı önemli ölçüde azalmış durumdadır. (yaklaşık 20 ton/yıl kuru şerbetçiotu) . Bu nedenle, Tekelin bu sektörde alımdaki rolü zayıflamıştır. İhtiyacının tamamını Kooperatiften karşılamaktadır.

4. ŞERBETÇİOTUNUN SORUN VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Tablodan görüldüğü gibi, dikim alanında değişim olmadığı görülmekle birlikte üretim miktarında belirli bir düşüş gözlenmektedir. Bunun sebebi, son yıllardaki Pazaryeri İlçesindeki Şerbetçiotu Üretimi yapan Tarımsal Kalkınma Kooperatifi tarafından üretilen kuru şerbetçiotunun, pazarlamada yaşanan problemlerinden kaynaklanmaktadır. Oysa, bira sanayiinin kuru şerbetçiotuna ihtiyacı bulunduğu, tablonun ithalat sütununda açıkça görülmektedir. İhtiyaç dış alım yoluyla karşılanmaktadır. Daha önceki yıllarda, iç piyasadaki ürün tüketilmeden, ithalata izin verilmiyordu ve bu nedenle pazarlanmada her hangi bir sorun yaşanmamaktaydı.

Ancak Türkiye ile Avrupa topluluğu arasında yapılan anlaşmalardan doğan yükümlükler neticesinde ithalat serbest bırakılmıştır. Bunun neticesine üreticimiz Avrupa Topluğu üreticisiyle rekabet etmek zorunluluğu ile karşı karşıya kalmıştır. Ancak, ilimizdeki şerbetçiotu üretimi, aile işletmesi olarak küçük arazilerde yapıldığından maliyetin yüksek, verimin düşük olması rekabetin Avrupa çiftçisi lehine dönüşmesine neden olmuştur.

Mevcut durumu Türk çiftçisinin lehine çevirmek için aşağıdaki tedbirlerin acilen alınması gerekmektedir.

1. Şerbetçiotu yasasının hazırlanıp,en kısa sürede kanunlaştırılarak arz ve talep dengesinin sağlanması,
2. Şerbetçiotu üreticisinin, Avrupa ülkeleriyle, dikim alanı, makineleşme ve girdiler bakımından rekabetinin mümkün olmaması nedeniyle;
a. Şerbetçiotu ürününün hassas ürünler listesine alınmasının şart olduğu,
b. İç piyasadaki şerbetçiotu ürününün bitmeden, ithal müsaadesi verilmemesi.
c. İç ve dış piyasa fiyat dengesinin sağlanması için, ithal gümrük vergisinin yükseltilmesi.
d.Hazırlanacak olan şerbetçiotu kanunu kapsamında Şerbetçiotu üreticilerinin mevcut üretim alanlarını muhafaza etmeleri ve düşük maliyetli üretim yapabilmeleri, için ucuz faizli yatırım ve işletme sermayesi kredileri verilmelidir.
Kanunun bu şekildeki uygulaması için Pazaryeri ilçesinde bulunan ve 1163 sayılı kooperatifler kanunu çerçevesinde faaliyet gösteren Pazaryeri Tarımsal Kalkınma Koopeatifinin ana sözleşmesi müsait olup ayrıca sadece Bilecik iline mahsus yetiştiriciliği yapılan Şerbetçiotu üretimi için kooperetifin çalışma bölgesi Bilecik İli dahilinde genişletilebilecektir.Bu sayede üreticiler aynı çatı altında bir araya gelecekleri için kaliteli üretim ve uygun pazarlama şartları sağlanacaktır.