Genel anlamda, tiroid bezesinin büyümesine guatr denilir. Tiroid bezesinin kanserleri de kendini “guatr” şeklinde belli edebilir; yapılacak tetkiklerde kanser, guatr‘dan ayırt edilir.

Guatr Türleri

Tiroid bezesinin gereğinden daha fazla hormon salgıladığı guatr türüne “zehirli guatr” denir. Halk arasında bu tür guatra “iç guatr” da denilmektedir. Hormon düzeyi normal olan guatr türüne de “basit guatr” denir. İçinde nodül bulunan guatr‘a “nodüllü guatr” diyoruz. Nodüllü guatr, tek nodüllü veya çok nodüllü guatr olarak ikiye ayrılabilir. Nodüller; soğuk, ılık ve sıcak olarak 3 gruba ayrılır. Soğuk nodüllerde kanser riski daha yüksektir.

İÇ GUATR-DIŞ GUATR

Halk arasında yaygın olarak kullanılmasına rağmen tıbbi tanımlamada iç guatr veya dış guatr deyimlerini kullanılmamaktadır..

T3, T4 NEDİR?

T3 ve T4, tiroidin tiroksin isimli hormonunun kanda bulunan şeklidir. Bu hormonların “serbest” ve “bağlı” (“total”) şekilleri vardır. Tanı amaçlı olarak genellikle Serbest T3 ve Serbest T4 hormonunu ölçüyoruz. Daha seyrek olarak Total T3 ve Total T4 hormonuna da ihtiyaç duyabiliyoruz. Zehirli guatr‘da bu hormonlar yükselir

TSH NEDİR?

Beynimizde bulunan hipofiz isimli hormon organından salgılanan ve tek görevi tiroid bezesini “çalışmaya, üretmeye ve büyümeye” teşvik etmek olan bir hormondur. Tiroid bezesi yetersiz hormon salgıladığı hipotirodizm (tiroid hormon yetmezliği) hastalığında TSH yükselir; tiroid bezesinin aşırı çalışıp gereğinden fazla hormon ürettiği zehirli guatr hastalığında bu hormonumuz normalin çok altına düşer (baskılanır).

Tiroid Antikoru Nedir ?

Vücut bağışıklık sisteminin normalde mikroplara karşı ürettiği proteinlere antikor adı verilir. Bağışıklık sisteminin “yanlışlıkla” veya “şaşırarak” ürettiği bazı antikorlar, tiroid bezemizdeki hücrelerde bulunan peroksidaz enzimi ile tiroglobulin isimli moleküle karşı etkili olurlar. Bunlara oto-antikor denilir.

Bu antikorların teşhiste en yaygın olarak kullanılanları anti-TPO ve anti-TG antikorları olarak isimlendirilir. Bu antikorların ölçümü guatr türünün anlaşılmasında ve tiroidit hastalığının (tiroid bezesinin iltihabı) tanısında çok önemli olabildiği gibi bu hastalığın daha sonraki takibinde de kullanılmaktadır. Zehirli guatr ve Hashimato hastalığında (Hashimato tiroiditi‘nde) bu antikorlar yükselir.

Nodül Hedir ?

Tiroid bezesindeki sınırları belli oluşumlara (şişliklere) nodül denir. Tiroid nodülleri sanıldığından çok yaygındır; Batı ülkelerinde erişkin toplumun yaklaşık %40-50‘sinde nodül olduğu bilinmektedir. Tiroid‘de nodül olup olmadığı, ölçüleri ve içeriği en iyi ultrasonografi ile yapılmaktadır. Tiroid ultrasonografisi deneyimli hekimlerce yapıldığında çok değerli bilgiler verir.

Nodüller de katı, yarı katı ve sıvı içerikli olmasına göre üçe yarılır. Nodüllerin sınırları çoğunlukla net olarak sağlam tiroid dokusundan ayrılabilir; ancak bazı nodüllerin sınırlarını ayırt etmek güç olabilir. Nodül her zaman elle muayene ile ve dışarıdan farkedilemeyebilir. Ancak, zayıf hastalarda, tecrübeli bir hekim, 1 cm‘den daha küçük nodülleri bile tespit edebilir.

Zehirli guatr ve Hashimato hastalığında (Hashimato tiroiditi‘nde) ultrasonografik incelemede yalancı nodüller (psöydonodülller) görülebilir. Bu yalancı nodüller tedavi ile kısmen düzelebilir. Nodülün boyutu önemlidir. Bazı hastalarda nodül büyükçe olur ve dışarıdan bir fındık, ceviz veya mandalina boyutunda gözle dahi görülebilir.Tedavi edilmeyen nodüller büyüyebilir.

Nodüllerin takibi için ultrasonografi kullanılmaktadır; bu amaçla Dopler tetkiki ve sintigrafi kullanılmamalıdır. Nodülün fonksiyonu da çok önemlidir; hatta tedavinin ne zaman ve nasıl yapılması gerektiğine dair hayati ipuçları bile verir.

Fonksiyon açısından nodüller:

1) soğuk nodüller,

2) sıcak nodüller,

3) ılık nodüller,

4) sıcak otonom nodüller olarak dörde ayrılır. Nodülün fonksiyonu en kesin olarak sintigrafi ile değerlendirilir. Nodül fonksiyon değerlendirilmesinde ultrasonografi veya doplerin yeri yoktur.

Guatr Neden Oluşur ?

Guatr‘ın nedeni guatrın türüne bağlı olmakla beraber tiroidolojinin (tiroid bilimi) üzerinde en çok anlaşmazlık olan konusudur. Aşağıdaki faktörlerin guatr oluşumu ile ilişkisi vardır.

Guatrda Yaş Faktörü

Guatr gençlerde daha az görülür. Yaş ilerledikçe guatr görülme şansı artar. Gençlerde guatr, gelişmeyi etkilemesi açısından daha hızlı hareket etmeyi gerektirir. Ayrıca, gençlerde tiroid nodülünün kanser çıkma şansı daha yüksektir.

Guatra sebep olan faktörler:

Stres (özellikle ani ve şiddetli stres), iyot yetersizliği, tiroid bezesinin iltihapları, ailesel geçiş (genetik, kalıtım) sayılabilir.

Kalıtım Faktörü-Ailesel Geçiş:

Guatr‘da kalıtım (ailesel geçiş) etkilidir, ancak gerek guatrda gerekse diğer hastalıklarda çevresel faktörlerle desteklenmediği sürece ailesel geçiş her zaman hastalık ortaya çıkarmayabilir.

Kimler Risk Altındadır?

Yüksek yoğunluklu stres altında çalışanlar, kötü ve yetersiz koşullarda yaşayanlar (yoksulluk), deprem ve savaş gibi ağır felaketlerin yaşandığı toplumlar, ani iş ve eş kayıpları risk grubu olabilir ama unutmamak gerekir ki guatr herkeste görülebilir.

Guatrın Önüne Geçilebilir Mi?

Bu konuda yapılacak şeyler sınırlıdır. Stresten uzak kalmak, dengeli beslenmek, iyotlu tuz kullanmak dışında yapılacak çok fazla bir şey yok.

İyotlu Tuz Kullanımı

Zehirli guatr hastaları iyotlu tuz kullanmamalıdır. Diğer guatr hastalarının iyotlu tuz kullanması uygun olur.

Yanlış Bilinenler ?

Guatr, sadece Karadeniz Bölgesinde görülür (YANLIŞ).

Guatr, sadece kara lahana yiyenlerde görülür (YANLIŞ).

Her guatr için iyotlu tuz iyi gelir(YANLIŞ).

Guatr, kaderdir. Tedavi edilmez (YANLIŞ).

Guatr, sadece ameliyatla “temizlenir”(YANLIŞ).

TİROİD HASTALIKLARINDA TAKİBİN ÖNEMİ VE DEVAMLILIĞI

Guatr, türü ne olursa olsun, hangi tedavi uygulanırsa uygulansın, tedavi ne kadar başarılı sonuç verirse versin “kronik”yani uzun süren bir hastalıktır. Yüksek tansiyon ve şeker hastalığı gibidir. Seyrek aralıklarla da olsa devamlı kontrol ve takip gerekir. Eğer takip bırakılırsa bir süre sonra guatr kendini “hissettirir”.

Tedavi

Guatr‘ın bir çok çeşidi vardır. Her bir guatr türünde tedavi seçeneği birbirinden farklı olabilir. Ancak her tür guatr‘da tedavi öncesi akılda tutulması gereken iki önemli husus vardır:

1-Guatr tanısının doğru ve eksiksiz yapılması

2-Kanser olasılığının muhakkak belirlenmesi.

Bu aşamadan sonra önümüzde üç temel tedavi aracı vardır: ameliyatsız radyoaktif iyot (RAI) tedavisi, ameliyat, uzun süreli ilaçla tedavi.

RAİ: Guatr hastalarında diğer tedavilere göre en etkili, en ekonomik, en kesin, en konforlu ve en kalıcı yöntemdir. Nodülsüz zehirli guatr ve otonom sıcak nodül türü zehirli guatr‘da en başarılı sonuçları verir. Ameliyata göre bir çok üstünlükleri vardır:

Örneğin; ameliyat öncesinde hastanın tiroid hormon düzeylerinin normale düşürülmesi zorunlu iken bu tedavide böyle bir zorunluluk yoktur: hastalarda hormon düzeyleri yüksekken de bu tedavi başarı ile ve risksiz uygulanır. Ameliyatın aksine, bu tedavi ayrıca, ses tellerine giden sinirlere ve kalsiyum bezelerine zarar vermez.

Bu tedavide, hastaya düşük doz radyoaktif iyot (RAI) kapsülü verilmektedir. İsmi radyoaktif olmasına rağmen, hastaya ve çevresindekilere verdiği radyasyon çok düşüktür. Ameliyat: Guatr‘da ameliyat bir çok Batı ülkesinde artık terk edilmiştir. Bunun bir çok nedeni vardır. Bunlara örnek olarak; bu hastaların artık daha ekonomik, daha etkili, daha konforlu ve daha kalıcı bir yöntem olan RAI kapsül ile tedavi olanağının bulunmasıdır. Bu hastalarda ameliyat sonrasında hastalığın tekrarlaması sıktır.

Özellikle genç hastalarda tekrarlama şansı çok yüksek, tekrarlama için geçen süre bazen aylarla ifade edilecek kadar kısadır. Ülkemizde tiroid cerrahisi yapan bir çok cerrah nodülsüz zehirli guatr‘da ameliyat seçeneğine artık eskisi kadar sıcak bakmıyor. Uzun Süreli İlaç Tedavisi : Zehirli guatr‘da anti-tiroid ilaçlar ülkemizde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu ilaçlarla kontrol edilen zehirli guatr hastalarında kısa süre veya uzun süre sonra hormonların yükselmesi (hastalığın tekrarı) söz konusu olur.

Bazı hastalarda hormon düzeyini düşürüp ilacı kestikten bir ay sonra bile hastalık tekrarlarken diğer bazı hastalarda ise 5-10 yıl hiç bir tekrarlama gözlenmeyebiliyor. Nodülsüz zehirli guatr‘da bu ilaçlarla hormon düzeyini düşürmek daha zordur. Ayrıca, yine bu grup hastalarda hastalığın ilaç kesildikten sonra tekrarı daha kısa sürede olabilmektedir.

HAMİLELERDE GUATR VE TEDAVİSİ

Hamilelerde tiroid bezesinin artan vücud ihtiyaçları karşısında biraz daha fazla çalıştığını biliyoruz. Bu fazla çalışma nedeniyle tiroid bezesi normale göre biraz büyür ancak doğumdan sonra lohusalık dönemi bitimiyle beraber tiroid bezesi normale döner. Ayrıca, hamilelerde TSH‘ın baskılanması (normalin altına düşmesi) nadir olmayan ve çoğunlukla tedavi gerektirmeyen bir durumdur. Bazen hamilelerde daha önce var olmayan zehirli guatr ortaya çıkabilir. Bu hastalarda 3-5.aylarda düşük, ölü doğum yaygındır.

Bu durumda tedavi kararı vermek çok zordur. Zira bu hastalarda RAI kapsül tedavisi kullanılmaz. Ameliyat da önerilmez. Ayrıca, anti-tiroid ilaçlar da büyümekte olan bebeğin tiroid bezesine de zarar vereceği ve başka diğer yan tesirler de çıkarabileceği için genelde bu hamilelerin tedavisi bir çok hususu dikkate almayı gerektiren zor bir tıbbi durumdur. Bu tedavinin, bu konuda deneyimli kişi, ekip ve merkezlerce yapılması önerilir.

GUATR TEDAVİ EDİLMEZSE NE OLUR?

Tedavi edilmezse, guatr‘ın çeşidine ve tedavi edilmeden ne kadar süre beklendiğine bağlı olarak bazı sonuçları beklemek gerekir. Örneğin zehirli guatr tedavi edilmediği takdirde kalp büyümesi, kalp yetmezliği, şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kemik erimesi görülebilir. Soğuk nodüllü guatr ameliyat edilmediği ve İİAB ile kontrol edilmediği takdirde tiroid kanseri riskini görmezlikten gelmiş oluruz.

Diğer nodüllü ve nodülsüz guatr‘lar tedavi edilmediğinde hem nodül sayısı artabilir hem de mevcut nodüllerin boyutları büyüyebilir. Nadiren guatr olduğu gibi kalabilir de. Tiroid hormon yetersizliğinde (hipotiroidizm) ise şişmanlık, kabızlık, kan kolestrol düzeyinin çok yüksek olmasıkaçınılmaz olup bu durumda kalp hastalıkları olasılığı artar.