KLİNİK BİLGİLER

Kronik pankreatit hastalığı ciddi bir hastalıktır. Başlangıcında belirli bir semptomu olmaksızın gizliden gizliye gelişir. Mide ardı bezde kronik iltihaplanma seyri, devri olarak inkişaf eder, peniodik şiddetlenme temayülü de vardır. En hafif şeklinden en ağır harab şekline kadar, rastlanır. Kronik pankreatit'in belirtileri üçtür: sol alt kaburga altında ve belde (bazan her ikisi birden) ağrılar, dispeptik belirtilir (geğirme, kusma vs. ve hazım ve yemeklerden istifade edilme bozuklukları)

II. BESLENME MADDELERİNİN SEÇİMİ

1. SÜT VE SÜTLÜ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Düşük yağlı (% 3 altında yağlı) ve yağı alınmış inek sütü, yalnız yemeklere katı-lan inek sütü, sütlü çay ve meyve li süt, taze rnayalanmış yoğurt, asidofil süt, taze kefir, taze mayalanmış yoğun ayran sütlü soslar, sütle yapılan kremalar, ıSo'nİn altında ekşilikte ekşimik. evde yapılan ekşimik. buna ekmek, limon suyu veya yoğurt katılarak yağı alınmış sütden yapılır.

Sınırlananlar : Yoğurt, yatkın salarnuralı beyaz peynir, % 12 yağlı tatlı veya az ekşice kaymak, diyetik peynir, anek sütünden yapılmış taze kaşkaval.

Yasaklananlar: Tam yağlı süt ve özellikle koyun ve manda peyniri, İsviçre ve hollanda peyniri, % 30 - 45 yağlı kaymak, tütsülü peynir, eritilmiş peynir.

2.ET VE ETLİ MAMULLER

Müsaade Edilenler: Yağsız körpe etler- dana, ge vrek sığır eti, ev tavşanı, yağsız kuzu (sinir, zar ve kıkır dağı alınmış) eti, haşlama, buharlı haşlama veya kıyılrnış halde köfte, sufle, rulu, ezme vs. porsiyon halinde verilir, körpe sebzelerlc pişirilen ctler- havuç, patatesli, soslu pirinçli pişirilmiş et, kuş etleri- piliç, üveyik, genç tavuk, japon bıldırcını, tokat tavuğu, yağsız hindi-s- haşlama, sebze ve pirinçli, sütlü sos, az inek tereyağlı unlu bulamaçlı olarak pişirilir.

Yasaklananlar : Yağlı ve kart etler, yağlı kuşlarkaz, ördek, sakatat. ezme etler, etli konserveler, her çe-şit kolbaslar.

3. BALIK VE BALlKLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Yağsız taze dere balıkları- lekir, tatlı su kefalı alabalık, kızılkanat, mercan balığı, taranka. yağsız sazan- haşlama, buğulama. kıyma ve köfte olarak pişirilir.

Sınırlananlar : Yağsiz deniz ve okyanus balıkları-kalkan, safrit, kefal, kılıç, ilkbahar uskumrusu- genel.likle haşlama veya kıyma halinde.

Yasaklananlar: Yağlı deniz ve tatlı su balıkları-sonbahar uskumrusu, palamud, ton, torik, som, morina, çıga, çin sazanı, yağlı sazan, her çeşit balıklı kahvaltılar, balık ezmeleri, balık konserveleri, salarnuralı balıklar, tuzlanmış balıklar- hamsi, ançüez baığı, ufak hamsi balığı, selüdka, ringa, palamud, uskumru vs. tütsülü . balıklar-ı- lakerda, soğuk ve sıcak tütsülü uskumm, palamud, ringa, safrit vs., havyar, çiroz, balık olmayan deniz ve okyanus ürünleri- rnidye, karides, ıstakoz, yengeçler.

YUMURTA VE YUMURTALI MADDELER

Müsaade Edilenler: Yumurta akı, kartopu, yumurta akından omlet.

Yasaklananlar : Yumurta sarısı, mayonez, yumurta tozu, bütün tavuk yumurtası. kızartma yumurta, kaz ve ördek yumurtası.

5. YAGLI MADDELER

Müsaade Edilenler: Müsaade edilen yemek yok.

Sınırlananlar: Rafine ve rafinesiz nebati yağlarayçiçeği, zeytin, mısır, susam (sebzeli yerneklere ve salatalara), taze inek tereyağı- kızartılmadan yemeklere pişmeye yakın konur.

Yasaklananlar : Sığır ve. koyun iç yağı, kaz ve ördek yağı, hayvan i ve nebati menşeli margarinler, balık ve tavuk yağı.

6. SEBZE VE SEBZE KONSERVELERİ

Müsaade Edilenler: Marul, kıvırcık, hıyar, havuç, haşlama kırmızı pancar, haşlariıa biber az zeytin yağlı veya yağsız salata. kabak, karnibahar, patates haşlaması, az yağlı veya diyetik ekşimikli, tanesiz yeşil fasulye, yeşil bezelye terbiyeli püre veya çorbası, sterilize sebze konserveleri, dondurulmuş sebzeler.

Yasaklananlar : Ispanak, labada, kuzukulağı. patlı-can, zeytin tanesi, beyaz ve. kırmızı lahana, turp, kırmızı turp, yeşil fasulye, kuru fasulye, nohut, soya, bezelye vs., mantar, sebze suları {natürel ve sterilize, turşu salamuralı salatalar. scbzeli salatalar, acılı ve baharatlı. sirkeli salatalar.

7. MEYVE VE MEYVE KONSERVELERİ

Müsaade Edllenler : Kabuğu soyulmuş meyveler, ıyı olgun meyveler-e- elma şeftali, çilek (dağ ve bahçe), kiraz, sulu armut, karpuz, kavun, mandalin, ananas, muz, sterilize komposto az şekerli, dondurulmuş meyveler meyve ezmeleri. taze sulandırılmış meyve suları, şeker. siz nektar.

Sınırlananlar : Ahududu, böğürtlen, çobanüzümü, dut, kurutulmuş elma ve armut.

Yasaklananlar : Kuru yemişler (hurma, incir, bardakeriği, kuru kayısı, kuru üzüm vs.), fındık, badem, ceviz, fıstık, kabak ve ayçiçeği çekirdeği, haşhaş ve susam tohumu,' badem sütü, ham ve ekşi meyveler- cancriği, erik, güvem vs., limon, greyfurt, vişne, kayısı.

8. EKMEK VE EKMEKLİ MAMULLER, TAHIL VE HAMURLU. MAMULLER

Müsaade Edilenler: Beyaz ekmek, ekşimikli diyetik ekmek, francala, poğaça, bayat veya az kızartılmış beyaz ekmekler, peksimetler az yağlı, az yağlı bisküviler-e- sade, makarnalı mamuller. makaron, şehriyc, kuskus, lesitinli veya lesitinsiz yufka, pirinç pilavı, sebzeli (patatesIi veya kabaklı), etli pirinç pilavı, pirinç unu, muhallebi, sütlü ve meyveli nişastah kremalar, ek-şi, yulaf içi, irmik, fırında peşirilen ekşimikli gözleme, türlü çörekler, gevrek, sodah beyaz içeoekler.

Sınırlananlar: Buğdayezmesi, aşüre, paskalya çörek çeşitleri.

Yasaklanarılar : Buğday unundan tip ekmek, çavdar-buğday ekmeği, yağlı bisküviler veya margarin yağlı bisküviler, börekler, kandil, kızartılmış kahvaltı-lar, mısır- pişirilmiş ve kavrulrnuş, kıtır mısır.

9. ŞEKER, ŞEKERLEME VE TATLI MAMULLER

Müsaade Edilenler: Sun'i tatlılar- sakarin, ksilit, sorbit. dulsin. siklamatlar.

Sınırlananlar: Saf kovan balı (günde 50 g kadar) endüstriyal şeker, glikoz, fruktoz, marmelat, tatlı, reçel, lokum, az tatlı yumurtaakından revani. Albüminli kremkaramel.

Yasaklananlar : Çikolata, çikolatalı mamuller ve borıbonlar. kızartma tatlılar- tulumba tatlısı vs., koyu şerbetli tatlılar- baklava, kadayif gibi tarhlar. torta ve pastalar. ayçiçeği ve susam tahin helvası, beyaz helva, vafla, gofret, dondurma, soyalı şeker.

10. İÇECEKLER

Müsaad.e Edilenler : Ihlamur, nane, papatya, hafif rize çayı, kuşburnu haşlaması, alkalik madeni sular.

Sınırlananlar: Sulandırılmış sebze suları, tatlı boza, kahve yerine leblebi veya çavdar kahvesi.

Yasaklananlar: Gazozlu madeni sular, alkolsüz içecekler, koyu rize çayı, koyu kahve, neskafe, kakao, gülburcu, elma ve ahududu şarabı, her cins alkollu içkiler, ekşi boza, çok soğuk ve buzlu içecekler.

11.BAHARATLAR

Müsaade Edilenler: Maydanoz, dereotu, nane, cubrika, vaniiya.

Sınırlananlar: Tatlı kırmızı biber, domates suyu, sulandırılmış limon suyu.

Yasaklananlar : Kara biber, bahar, defne yaprağı, hindistan cevizi, mercarıköşk, tarçin. karanfil, domates ezmesi, hiren, acılı, acılı iştiha açıcı. seslar. - «ketçap» VS., acı ve çuşka biberler. acı kırmızı bibervsirke, sarımsak.v 12. MUTFAK TUZU: vasat miktarda günde- 5 ile 7 g arası veya sınırlı.

MÜDAVİ BESLENME PRENSİPLERİ

Kronik pankreatit hastalığının tedavisi ilaçlannın başında diyetik beslenme gelir. Hastalığın gidişine göre diyet, müdavi doktor tarafından kati şekilde tesbit ediiir, icabında daraltır veya genişletilir. Esas itibarıyle diyet, mide ardı bezi, karaciğer ve sindirim bölgesiyle uyumlu olmalı. Diyet, organizmada maddeler mübadelesi seyrinde, mide ifrazat fonksiyonunun normale düşürülmesi, mide ardı bezde iltihaplanma seyrini azaltmağa muvafık olmalıdır. Diğer taraftan diyet pankreas usaresinin bağırsaklara akmasını da düzenler.

Kronik pankreatit diyet, yalnız pankreas tedavi metodu değil, aynı zamanda hastalığın giderilmesi için profilaksidir. Hastalığın remis periodunda, yemekler enerji kaybını karşılar şekilde, yani hastanın çalışma durumu ile uyumlu olmalı. Bağırsaklarda gaz ı ve kabzı tahrik, eden bütün gıda maddeleri, derhal diyeiden çıkarıımalı ve yerine müleyyin tesirde gıda maddelerinin konulması lazımdır.

Hastalığın gittikce ilerleme istidadı göstermesi li• paz enzimi istihsalinde azalma olur ve yağın hazmı güçleşir, Hastalığın ilk devresinde yağların hazmında hiç bir bozukluğun görülmemesidir, hastalığın asıl sinsiliği buradadır- hastalık seyri ileriler, pankreas bünyesinde bez hücrelerinin harabiyeti % 90'nı bulur. Hazım edilmeden yağlı maddelerin dışkı ile (steatoreya denilen) dışarı atıldığında farkına varılır. Steatoreya hastanın zayıflaması sebeplerinden biridir. Kronik pankreatit hastalarda diyetik tedavide prensiplerin en muhimi diyetik beslenmedir. diyetik yemeklerde yağ miktarının büyük ölçüde sınırlandırılmasıdır. Günlük yağ miktarı 60 - 70 g dan fazla olamaz, had vakalarda bu miktar günde 30 - 40 gramı aşmamalı. Hayvani yağlar şiddetle sınırlandırılır, nebati yağlar tercih edilir.

Kronik pankreatitde albümin ve karbonhidraılar mübadelesinde (başlıca bunların çözülmesizarar görür) bozukluklar başlar. Bunun arka planda olmasına rağ-men mübadelenin bütünü üzerinde ehemiyetli bir emaredi.r. Bundan dolayı albümin ve karbonhidratlı besinlere dikkat edilmeli. ilim adamlarının bir çoğu, özellikle soviyet ilim adamları yüksek derecede albüminli rejimden yararlanılmayı tavsiye etmektedirler. Bu durumda günlük albümin miktarı 120 - 140 grama ulaşır. Genellikle vücut ağırlığının kilogramına 1 - 1,5 g arasında albümin miktarı değişmektedir. Bu miktarın çoğu hayvani menşeli+- .eksenisi sütlü albüminler (süt, taze mayalanmış yoğurt, taze ınayalanmış peynir, ekşimik vs.) olmalıdır. Başlıca enerji kaynağı olan karbonhidratlardan günlük 250 - 400 g alınır. Konsantre ve çabuk' emilen şekerlerden kaçınılmalıdır. Karbonhidratların geç çözülenIeri tercih edilmeli-nişasta gibi Taze meyve ve sebzeler püre veya kampusta şeklinde verilmeli, yalnız çok olgun meyveler yaş olarak verilebilir, meyve suları ise sulandırılarak verilir.

BESLENMEDE MUTFAK İŞLERİ

Hastalara yemekler umumiyede kaynatılarak . veya fırında, su banyosunda, çevirme, ıskarada pişinilerek sunulur. Buharda, az yağlı kapama şeklinde de pişirilir. Çorba ve yemekler terbiyelenir, püre ve hafif sebzeli yemek ve çorbalar, sütlü soslar, çeşitli yağsız kremalar (ne çok tatlı ve ne de ekşi), sulandırılmış sebze ve mey- . ve sularına müsaade edilir. Et ve balıkta ekstraktlı maddelerin giderilmesi hususunda ciddi tedbirlerin alınma. sı çok mühimdir. Ekstrakt maddeler sindirim bezlerini tahriş eder ve mide ardı bezi de tahrik eder. Et ve balıktan ekstrakt maddelerin çıkarılmasında, et ve balık soğuk suya konur, kayrıadıktan sonra et suyu atılır.

Kronik pankreatit hastalığında diyetik yemek hazırlığında kızartma, kavurma, hayvani ve nebatı yemek lerin sarımsakla terbiye edilmesi katiyen yasaktır. Acı-lı seslar. yahni gibi yemekler mide ifrazatını tahrik eder, mide ardı pankreas bezini de şiddetle tahriş eder.

BESLENME REJİMİ

Kronik pankreatit hastaları sık ve azar azar yemeli, yemek zamanını 6 kısma ayırmalı ve mutlaka muayyen saatlarda yenmelidir. Yemek programı itina ile ha• zırlanmalı ve zamanında icra edilmeli. Bu hareket tarzı mide ardı beze ritmik çalışma ve istirahat imkanı verir, maksimum uyum sağlar. Hastalar yemeklerini rejim prensiplerine göre ağır ve iyice çiğneyerek yemelidirler. Tükürükle iyice karışan yemeklerden karbonhidratlarm ek serisi daha bağırsaklara gitmeden evvel ağız da enzim çözüntülerine uğrar, bu suretle mide ardı bezin kifayetsiz kalan arnılaz mühim miktarda telafi edilmiş olur.

PROFİLAKSİ VE HAYATİ REJİM

Kronik pankreatit hastalığında tevsik ettiğimiz ve bilgilerimize istinaden, profilaksi ve hayati rejim hakkında alınan tedbirler: hastalığın etiolojik durumu, hijyen üzre beslenme, alkol ve sigara ile mücadele, sindirim sistemi hastalıklarında başta karaciğer ve safra hastalıklarının vaktinde tedavisinden ibaretdir. Hiji yen beslenrnede önemli olan yemeklerin kısa aralıklarla sık, muntazam ve küçük porsiyonlar halinde, özellikle sıcak havalarda yağlı ve kaba selülozlu maddelerin sı-rurlandırılması. Altım çizerek arz edeyim, ki had ve kro nik pankreatit'de olduğu gibi karaciğer ve safra kesesi ve safra yolları hastalıklarının tedavisinde profilaksinin ehemmiyeti çok büyüktür. Profilaksi bakımından her hastalık mühimdir. Had pankreatit geçirenlerin aktif şekilde dispanserlerce tedavisi lazımdır. Bu hastalıklar aynı zamanda ciddi diyetik rejime tabi tutulmalıdırlar. En önemlisi pankreatitin kronikleşrnemesi, zuhur ve inkişaf etmesinin önüne geçilmesi ve giderilmesinde profilaksi tedbirlerinin büyük payı vardır, ülser hastalığı, kronik hiperasidgastri t, enteritler, karaciğer ve karaciğer sirozu hastalıklarının tedavisinde profilaksinin çok rnühim yeri vardır. Karaciğer sirozunda, ekseriya kronik pankreatit'itin de zuhur ve inkişaf ettiği sıkca görülen vakalardandır.

Kronik pankreatit hastalarına, hayati rejim hakkında bazı tavsiyeler:

1. Tabiatla uyumlu sade, basit ve iyi programlanmış hayat tarzı,

2. Ziyafet, başkalarının hatırını hoş etmek gibi ve fazla yemekten kaçınmak,

3. Hipodinami ile mücadele- vasat turizim, açık hava gezintileri, seyyahatlar ve ilah. (bak: «şişmanlamada müdavi beslenme ve hayati rejim»)

4. Dağ içlerinde sayfiye tedavisi, iyi tanzim edilmiş ve diyetik beslenme ile organize edilmiş merkezi kaplıcalar. Deniz sayfiyelerinde, güneşe karşı kalmaktan kaçınılrnalı, güneş yakmaları hastalık seyrinde fenalaşmalara sebep olur